نگاهی کوتاه به تاریخ ادبیات تورکی
تاریخ وادبیات هرملتی نشان دهنده گذشته هر ملت براساس یافته ها اموخته ها وفرهنگ وتمدن ان ملت میباشد.
تاریخ وبیشتر از ان ادبیات که مورد بحث ماست با تاثیر از طبیعت محیطی که انسانها درانجا زندگی میکنند ونیز تک تک افراد نوع بشر است که همیشه ودر همه حا ل باهم در ارتباط بوده اند سیر تکاملی خود راطی میکند وبه بالاترین نقطه شکوفاییش میرسد.
به گواه تاریخ در بین ملتهایی که ازبدو پیدایش تاکنون باطبیعت ومحیط اطراف خود ونیز انسانهای همجوار خود ارتباط گسترده ای داشته اندوتوانسته اند برانها اثر گذاشته واز انها تاثیر پذیرند دارای تاریخ وتمدن قوی ونیز ادبیات وهنرپررونقی بوده اند.
ترکان نیز باتوجه به سکونتگاههای اولیه شان که در شرق دور میباشد ودارای طبیعت بکر وعاری از هرنوع کدری وخموشی است وهمیشه در جنب وجوش است ونیز با توجه به حرکتهای تاریخی انان به سوی غرب شمال وجنوب دارای تاریخ وادبیات غنی وثروتمندی هستند.ترکان با تاثیر از محیط خود دست به خلق اثار هنرها وتمدنی کردند که پشتوانه ان تمدن تاکنون در سراسر جهان ترکان جلوه گر است و هرکدام از انها باتوجه به ویژگی های خاص اقلیمی تکه هایی از تمدن باستانی خود را تا به امروز حفظ کرده وتا نهایت ابدیت پیش خواهند برد.
درباره تاریخ ادبیات ترکی شاید این مطلب بهتر باشد که بگوییم ترکان ادبیات شفاهیشان بسیار بسیار پربارتر وغنی تر وباشکوه تر از ادبیات نوشتاری انهاست وشاید قبل از هزاران سال که ادبیات ترکی به سبک نوشتاری درامد ادبیات شفاهی در بین ترکان دارای عظمت پرباری بوده است.
ترکان با استفاده از سازی که ان را هم از طبیعت الهام گرفته بودند وان را روی سینه گذاشته واشعارشان را میخواندند وادبیات خود را پررونق بخشیده ومانند شاخ وبرگ درخت بسیار باشکوه گردانیدند.
البته باید این مطلب را هم متذکر شد که در میان سایر اقوام ترکی هر یک برحسب منطقه الت موسیقی مربوط به خود را مینوازند وادبیات خود را با انها زنده نگه داشته اند.
اما در مورد ادبیات نوشتاری ترکی نوشته های ادبی ترکان اویغور در دین شمن مربوط به هزاره های قبل از میلاد مهم ترین دلیل نوشتاری بودن ادبیات ترکی است.همانطور که میدانیم ترکان اویغور قبل از امدن اسلام مانوی وبعضا بودایی ومسیحی هم بوده اند.بر این اساس بیشتر نوشته های اویغوری بر اساس اموخته های دین مانوی در شرق دور تجلی یافته است.در خرابه های معابد بودایی ومانوی ومسیحی اویغورها نوشته ها واسناد زیادی به دست امده که در بین انها کتب دینی شایان اهمیت اند.علاوه بر کتب دینی تعدادی کتاب ستاره شناسی وپزشکی وادبیات مختلف نیز جلب توجه میکند.
ادبیات اویغوری که در ترکستان شرقی بوجود امده وبا الفبای اویغوری نوشته شده از دوقسمت نظم ونثر تشکیل شده است.نثر اویغوری بیشتر در موضوعات دینی نوشته شده واز مهمترین انها ایریک بیتیک یا کتاب فال که در سال930میلادی به وسیله یک راهب مانوی نوشته شده ویا التون یاروک(نور طلایی)و ادگو اوغلی تیگین ایله اییغ اغلی تیگین(شاهزاده نیک اندیش وشاهزاده بد اندیش)را میتوان نام برد.
بعد از ظهور دین اسلام ونیز پذیرفته شدن این دین الهی به وسیله ترکان ادبیات ترکی نیز بر اساس اموخته های الهی این دین از اوان امدن اسلام تاکنون پابرجاست.در دوران بعد از اسلام مهمترین کتابی که به خط اویغوری نوشته شده کتاب قوتادقوبیلیک(علم سعادت اقتدار وسیاست)اثر یوسف خاص خاجب است که در شهر بالاساغون ترکستان شرقی نوشته شده وبه سلطان قاراخانی بوغراخان اهدا گردیده است.موضوع کتاب پند است وبه شکل مناظره ومکالمه نوشته شده است.
بعد از خاص خاجب مهمترین عارف وشاعری که در ترکستان ظهورکردشیخ احمد یسوی پیر ترکستان است.کتاب معروف ایشان دیوان حکمت است که متشکل از حکمتهایی است که انها را برای اهل عرفان ومعرفت سروده است.احمد یسوی دین وتصوف را درهم امیخت وسبب اشاعه اسلام وتصوف در میان مردم ترکستان گردید.ایشان موسس طریقت یسویه است.افکار ایشان علاوه بر ترکستان به وسیله شاگردانش در اذربایجان واناطولی هم تاثیرگذار بود.
رفته رفته که حکومتهای ترکان سراسر شرق وغرب را در بر میگرفت ادبیات انها هم به سوی بلندیها میشتافت ونیز کل مرزهای حکومتی را در برگرفته وحتی خارج از مرزها هم میرفت.
قرن 15میلادی مصادف با زمان ظهور شاعری است که علاوه بر اینکه ادبیات ترکی را به اوج خود رسانده بلکه ادبیات همسایگان ترکان یعنی فارس ها را هم به سوی ترقی کشانده است. این شخص کسی نیست جز امیر نظام الدین علیشیر نوایی ملقب به ذواللسانین شاعر ووزیر دانشمندزمان تیموریان.
ایشان که در اشعار ترکی نوایی و در اشعار فارسی فانی تخلص میکرده اشعار زیادی در هر دو زبان از خود به یادگار گذاشته است.ظهور امیر علیشیر نوایی موجب تحولی در ادبیات ترکی گشت زیرا از این پس ترکی جغتایی هم در سایر لهجه های ترکی ونیز ادبیاتشان تاثیر فراوانی گذاشته است.کتابهای معروف علیشیر نوایی مانند مجالس النفایس محاکمه اللغتین مناجات نامه و...از جمله اثار گرانبهای ادبیات ترکی در این زمان میباشد.
ظهیرالدین بابر هم از دیگر شعرای ترکی جغتایی است که زبان ادبی اش در سایر لهجه های ترکی اثرگذار بوده است.
همانطور که ادبیات ترکی در شرق به سوی پیشرفت میرفت در غرب تیز با ظهورامپراطوری عثمانی ونیز با حمایت مادی ومعنوی پادشاهان عثمانی از زبان وادبیات ترکی شعرا وعرفای بزرگی همچون یونوس امره پیر سلطان ابدال سلطان ولدوهزاران هزار شاعروعارف دیگر در اناطولی نیز غنای ادبی ترکان راروز به روز بیشتر وبیشتر میکردند.نثر ترکی هم در این دوره اقتدار خود را بازمیافت وبا کسانی چون کاتب چلبی اولیا چلبی ,قوچی بیک, لطفی پاشا, اسماعیل انقروی وهزاران هزار نثرنویس دیگر روی به سوی پیشرفت نهاد.
نظم ونثر ترکی در اذربایجان هم در قرن 13و14 با پیدایش چیره دستانی همچون هندوشاه نخجوانی ونصیر باکویی رو به سوی ترقی مینهاد ورفته رفته جایگاه خود رادرمیافت و بعدها با ظهور نسیمی وسپس فضولی به اوج خود رسید.مهمترین کتابی که هم درنظم وهم درنثر شهرت واعتبارخاصی دارد کتاب دده قورقود است که شامل داستانهای حماسی ترکان میباشد وتوسط نویسنده نامعلومی در زمان نامعلوم نوشته شده است .این اثر مربوط به ادبیات فولکلور میباشد ویک کتاب جمع اوری شده است تایک تالیف.
در دوره اق قویونلوها وقره قویونلوها هم ادبیات ترکی بافرازونشیبهایی همراه بود.جنگهای خونین این دو طایفه ترک باهمدیگروبا دشمنان خارجی خودبعضا باعث کاهش اثار ادبی در اذربایجان واناطولی میشد.مهمترین شاعر این دوره جهانشاه قره قویونلو میباشد که اشعارش در ستایش خدا وپیغمبر ونیز دل بستن به امور معنوی ودل کندن از امور دنیویست.اوزون حسن پاشا فرمانروای اق قویونلوها هم در این دوره دستور ترجمه قران کریم به زبان ترکی را داده است.
با ظهور دولت صفویه در اذربایجان وپایان دادن به کشمکشهای قومی وایجاد امنیت در منطقه ادبیات نیز پابه پای دیگر علوم پیشرفت چشمگیری یافت.در این دوره به دلیل توجه خاص پادشاهان ترک زبان صفوی به شعر ترکی ادبیات ترکی رونق بیشتری گرفته وتاحد اعلی خود رفت.
شاعران زیادی در این دوره اکثرا در اذربایجان وسایر مناطق ترک زبان ظهور کرده اند.از جمله شاعران این دوره شاه اسماعیل ختایی است که اشعارش مشرب عرفانی داشته ودرون مایه ان گسستن از بندها ورسیدن به ازادی جاویدان میباشد.
فضولی شاعر توانمند اذربایجان در این دوره با اشعار نغزش در سه زبان ترکی فارسی وعربی زبانزد خاص و عام گردید ونیز ادبیات ترکی را در اذربایجان به اعلی درجه خود رسانید.
جنگهای خونین مابین دوطایفه ترک صفوی وعثمانی از یک سو وکشمکشهای انان با دشمنان خارجی موجب ایجاد ناامنی در داخل مرزهامیگردیدودرپی ان رشدعلوم وفنون به ویژه ادبیات کاهش میافت.
درقرن18میلادی نیز هرچندمثل گذشته ساحه ادبیات پررونق نبود ولی هرازچندگاهی درتاریخ اذربایجان کسانی پیدامیشدند که از ادبیات حمایت کنند وان را محترم شمارند.در میان خوانین چلبی خان, پناه خان وفتحعلی خان نقش مهمتری داشتند.
ملا پناه واقف بزرگترین شاعر اذربایجانی در قرن 18میلادی است وبا نواوری درشکل ورئالیسم در محتوا مرحله جدیدی رادرتاریخ زبان وادبیات ترکی اذربایجانی بازکرده است.
نباتی هم از بزرگترین شعرای اذربایجان وشایدبزرگترین شاعر قرن19است که درشعرتخلص نباتی وخان چوبانی داشت وبه دوزبان ترکی وفارسی شعر میسرود.
در دوران معاصر به دلیل اتفاقات زیادی که دراذربایجان وسایرمناطق ترک نشین دنیا رخ دادادبیات ترکی نیز از انها متاثر گشته وسبکهای جدیدی در ادبیات به وجود امد.وقوع انقلاب مشروطه در تبریزورخ دادن دوجنگ جهانی اول ودوم واتفاقات دیگر ادبیات ترکی راهم بی تاثیر نگذاشت.شعرای دوره مشروطه از این جنبش ازادیخواه حمایت میکردند ومردم را به داشتن اگاهی وازادیخواهی تشویق میکردند.
شهریار بزرگترین شاعر معاصر است که ادبیات ترکی اذربایجانی را به اوج خودرسانده است.ایشان نه تنها درترکی بلکه اثارزیادی هم درفارسی دارد.معروفترین سروده ایشان منظومه حیدربابایه سلام میباشد که زبانش عامه پسندبوده ومحیط زندگی شاعر را به تصویر میکشد.
از دیگرشعرای اذربایجانی این دوره حاج عبدالرحمن طیار معروف به دده کاتب که از ترکان کوره سونلی اهل ارومیه میباشد ونیز هوشنگ جعفری اهل زنجان میباشد که باسرودن شعرترکی ادبیات معاصر را رونق بخشیده اند.
هرچند که سخن گفتن درموردزبان وادبیات ترکی جرات وجسارت فراوانی میخواهد ونوشتن چندجمله درباره ادبیات غنی وثروتمند ترکی کاری بس کم درمقابل ادبیاتی به این بزرگی وثروتمندی است ولی امیدواریم با خواندن این مطلب اشنایی مختصری با شعراوعرفای ترک زبان که شیرینی این زبان را با شعرها وسروده هایشان تا به امروز حفظ کرده اند داشته باشیم.
منابع:
سیری درتاریخ زبان ولهجه های ترکی تالیف دکترجواد هئیت
تورکون قیزیل کیتابی نوشته رفیق اوزدک
سیری دراشعارترکی مکتب مولویه نوشته دکترحسین محمدزاده صدیق
تاریخ وبیشتر از ان ادبیات که مورد بحث ماست با تاثیر از طبیعت محیطی که انسانها درانجا زندگی میکنند ونیز تک تک افراد نوع بشر است که همیشه ودر همه حا ل باهم در ارتباط بوده اند سیر تکاملی خود راطی میکند وبه بالاترین نقطه شکوفاییش میرسد.
به گواه تاریخ در بین ملتهایی که ازبدو پیدایش تاکنون باطبیعت ومحیط اطراف خود ونیز انسانهای همجوار خود ارتباط گسترده ای داشته اندوتوانسته اند برانها اثر گذاشته واز انها تاثیر پذیرند دارای تاریخ وتمدن قوی ونیز ادبیات وهنرپررونقی بوده اند.
ترکان نیز باتوجه به سکونتگاههای اولیه شان که در شرق دور میباشد ودارای طبیعت بکر وعاری از هرنوع کدری وخموشی است وهمیشه در جنب وجوش است ونیز با توجه به حرکتهای تاریخی انان به سوی غرب شمال وجنوب دارای تاریخ وادبیات غنی وثروتمندی هستند.ترکان با تاثیر از محیط خود دست به خلق اثار هنرها وتمدنی کردند که پشتوانه ان تمدن تاکنون در سراسر جهان ترکان جلوه گر است و هرکدام از انها باتوجه به ویژگی های خاص اقلیمی تکه هایی از تمدن باستانی خود را تا به امروز حفظ کرده وتا نهایت ابدیت پیش خواهند برد.
درباره تاریخ ادبیات ترکی شاید این مطلب بهتر باشد که بگوییم ترکان ادبیات شفاهیشان بسیار بسیار پربارتر وغنی تر وباشکوه تر از ادبیات نوشتاری انهاست وشاید قبل از هزاران سال که ادبیات ترکی به سبک نوشتاری درامد ادبیات شفاهی در بین ترکان دارای عظمت پرباری بوده است.
ترکان با استفاده از سازی که ان را هم از طبیعت الهام گرفته بودند وان را روی سینه گذاشته واشعارشان را میخواندند وادبیات خود را پررونق بخشیده ومانند شاخ وبرگ درخت بسیار باشکوه گردانیدند.
البته باید این مطلب را هم متذکر شد که در میان سایر اقوام ترکی هر یک برحسب منطقه الت موسیقی مربوط به خود را مینوازند وادبیات خود را با انها زنده نگه داشته اند.
اما در مورد ادبیات نوشتاری ترکی نوشته های ادبی ترکان اویغور در دین شمن مربوط به هزاره های قبل از میلاد مهم ترین دلیل نوشتاری بودن ادبیات ترکی است.همانطور که میدانیم ترکان اویغور قبل از امدن اسلام مانوی وبعضا بودایی ومسیحی هم بوده اند.بر این اساس بیشتر نوشته های اویغوری بر اساس اموخته های دین مانوی در شرق دور تجلی یافته است.در خرابه های معابد بودایی ومانوی ومسیحی اویغورها نوشته ها واسناد زیادی به دست امده که در بین انها کتب دینی شایان اهمیت اند.علاوه بر کتب دینی تعدادی کتاب ستاره شناسی وپزشکی وادبیات مختلف نیز جلب توجه میکند.
ادبیات اویغوری که در ترکستان شرقی بوجود امده وبا الفبای اویغوری نوشته شده از دوقسمت نظم ونثر تشکیل شده است.نثر اویغوری بیشتر در موضوعات دینی نوشته شده واز مهمترین انها ایریک بیتیک یا کتاب فال که در سال930میلادی به وسیله یک راهب مانوی نوشته شده ویا التون یاروک(نور طلایی)و ادگو اوغلی تیگین ایله اییغ اغلی تیگین(شاهزاده نیک اندیش وشاهزاده بد اندیش)را میتوان نام برد.
بعد از ظهور دین اسلام ونیز پذیرفته شدن این دین الهی به وسیله ترکان ادبیات ترکی نیز بر اساس اموخته های الهی این دین از اوان امدن اسلام تاکنون پابرجاست.در دوران بعد از اسلام مهمترین کتابی که به خط اویغوری نوشته شده کتاب قوتادقوبیلیک(علم سعادت اقتدار وسیاست)اثر یوسف خاص خاجب است که در شهر بالاساغون ترکستان شرقی نوشته شده وبه سلطان قاراخانی بوغراخان اهدا گردیده است.موضوع کتاب پند است وبه شکل مناظره ومکالمه نوشته شده است.
بعد از خاص خاجب مهمترین عارف وشاعری که در ترکستان ظهورکردشیخ احمد یسوی پیر ترکستان است.کتاب معروف ایشان دیوان حکمت است که متشکل از حکمتهایی است که انها را برای اهل عرفان ومعرفت سروده است.احمد یسوی دین وتصوف را درهم امیخت وسبب اشاعه اسلام وتصوف در میان مردم ترکستان گردید.ایشان موسس طریقت یسویه است.افکار ایشان علاوه بر ترکستان به وسیله شاگردانش در اذربایجان واناطولی هم تاثیرگذار بود.
رفته رفته که حکومتهای ترکان سراسر شرق وغرب را در بر میگرفت ادبیات انها هم به سوی بلندیها میشتافت ونیز کل مرزهای حکومتی را در برگرفته وحتی خارج از مرزها هم میرفت.
قرن 15میلادی مصادف با زمان ظهور شاعری است که علاوه بر اینکه ادبیات ترکی را به اوج خود رسانده بلکه ادبیات همسایگان ترکان یعنی فارس ها را هم به سوی ترقی کشانده است. این شخص کسی نیست جز امیر نظام الدین علیشیر نوایی ملقب به ذواللسانین شاعر ووزیر دانشمندزمان تیموریان.
ایشان که در اشعار ترکی نوایی و در اشعار فارسی فانی تخلص میکرده اشعار زیادی در هر دو زبان از خود به یادگار گذاشته است.ظهور امیر علیشیر نوایی موجب تحولی در ادبیات ترکی گشت زیرا از این پس ترکی جغتایی هم در سایر لهجه های ترکی ونیز ادبیاتشان تاثیر فراوانی گذاشته است.کتابهای معروف علیشیر نوایی مانند مجالس النفایس محاکمه اللغتین مناجات نامه و...از جمله اثار گرانبهای ادبیات ترکی در این زمان میباشد.
ظهیرالدین بابر هم از دیگر شعرای ترکی جغتایی است که زبان ادبی اش در سایر لهجه های ترکی اثرگذار بوده است.
همانطور که ادبیات ترکی در شرق به سوی پیشرفت میرفت در غرب تیز با ظهورامپراطوری عثمانی ونیز با حمایت مادی ومعنوی پادشاهان عثمانی از زبان وادبیات ترکی شعرا وعرفای بزرگی همچون یونوس امره پیر سلطان ابدال سلطان ولدوهزاران هزار شاعروعارف دیگر در اناطولی نیز غنای ادبی ترکان راروز به روز بیشتر وبیشتر میکردند.نثر ترکی هم در این دوره اقتدار خود را بازمیافت وبا کسانی چون کاتب چلبی اولیا چلبی ,قوچی بیک, لطفی پاشا, اسماعیل انقروی وهزاران هزار نثرنویس دیگر روی به سوی پیشرفت نهاد.
نظم ونثر ترکی در اذربایجان هم در قرن 13و14 با پیدایش چیره دستانی همچون هندوشاه نخجوانی ونصیر باکویی رو به سوی ترقی مینهاد ورفته رفته جایگاه خود رادرمیافت و بعدها با ظهور نسیمی وسپس فضولی به اوج خود رسید.مهمترین کتابی که هم درنظم وهم درنثر شهرت واعتبارخاصی دارد کتاب دده قورقود است که شامل داستانهای حماسی ترکان میباشد وتوسط نویسنده نامعلومی در زمان نامعلوم نوشته شده است .این اثر مربوط به ادبیات فولکلور میباشد ویک کتاب جمع اوری شده است تایک تالیف.
در دوره اق قویونلوها وقره قویونلوها هم ادبیات ترکی بافرازونشیبهایی همراه بود.جنگهای خونین این دو طایفه ترک باهمدیگروبا دشمنان خارجی خودبعضا باعث کاهش اثار ادبی در اذربایجان واناطولی میشد.مهمترین شاعر این دوره جهانشاه قره قویونلو میباشد که اشعارش در ستایش خدا وپیغمبر ونیز دل بستن به امور معنوی ودل کندن از امور دنیویست.اوزون حسن پاشا فرمانروای اق قویونلوها هم در این دوره دستور ترجمه قران کریم به زبان ترکی را داده است.
با ظهور دولت صفویه در اذربایجان وپایان دادن به کشمکشهای قومی وایجاد امنیت در منطقه ادبیات نیز پابه پای دیگر علوم پیشرفت چشمگیری یافت.در این دوره به دلیل توجه خاص پادشاهان ترک زبان صفوی به شعر ترکی ادبیات ترکی رونق بیشتری گرفته وتاحد اعلی خود رفت.
شاعران زیادی در این دوره اکثرا در اذربایجان وسایر مناطق ترک زبان ظهور کرده اند.از جمله شاعران این دوره شاه اسماعیل ختایی است که اشعارش مشرب عرفانی داشته ودرون مایه ان گسستن از بندها ورسیدن به ازادی جاویدان میباشد.
فضولی شاعر توانمند اذربایجان در این دوره با اشعار نغزش در سه زبان ترکی فارسی وعربی زبانزد خاص و عام گردید ونیز ادبیات ترکی را در اذربایجان به اعلی درجه خود رسانید.
جنگهای خونین مابین دوطایفه ترک صفوی وعثمانی از یک سو وکشمکشهای انان با دشمنان خارجی موجب ایجاد ناامنی در داخل مرزهامیگردیدودرپی ان رشدعلوم وفنون به ویژه ادبیات کاهش میافت.
درقرن18میلادی نیز هرچندمثل گذشته ساحه ادبیات پررونق نبود ولی هرازچندگاهی درتاریخ اذربایجان کسانی پیدامیشدند که از ادبیات حمایت کنند وان را محترم شمارند.در میان خوانین چلبی خان, پناه خان وفتحعلی خان نقش مهمتری داشتند.
ملا پناه واقف بزرگترین شاعر اذربایجانی در قرن 18میلادی است وبا نواوری درشکل ورئالیسم در محتوا مرحله جدیدی رادرتاریخ زبان وادبیات ترکی اذربایجانی بازکرده است.
نباتی هم از بزرگترین شعرای اذربایجان وشایدبزرگترین شاعر قرن19است که درشعرتخلص نباتی وخان چوبانی داشت وبه دوزبان ترکی وفارسی شعر میسرود.
در دوران معاصر به دلیل اتفاقات زیادی که دراذربایجان وسایرمناطق ترک نشین دنیا رخ دادادبیات ترکی نیز از انها متاثر گشته وسبکهای جدیدی در ادبیات به وجود امد.وقوع انقلاب مشروطه در تبریزورخ دادن دوجنگ جهانی اول ودوم واتفاقات دیگر ادبیات ترکی راهم بی تاثیر نگذاشت.شعرای دوره مشروطه از این جنبش ازادیخواه حمایت میکردند ومردم را به داشتن اگاهی وازادیخواهی تشویق میکردند.
شهریار بزرگترین شاعر معاصر است که ادبیات ترکی اذربایجانی را به اوج خودرسانده است.ایشان نه تنها درترکی بلکه اثارزیادی هم درفارسی دارد.معروفترین سروده ایشان منظومه حیدربابایه سلام میباشد که زبانش عامه پسندبوده ومحیط زندگی شاعر را به تصویر میکشد.
از دیگرشعرای اذربایجانی این دوره حاج عبدالرحمن طیار معروف به دده کاتب که از ترکان کوره سونلی اهل ارومیه میباشد ونیز هوشنگ جعفری اهل زنجان میباشد که باسرودن شعرترکی ادبیات معاصر را رونق بخشیده اند.
هرچند که سخن گفتن درموردزبان وادبیات ترکی جرات وجسارت فراوانی میخواهد ونوشتن چندجمله درباره ادبیات غنی وثروتمند ترکی کاری بس کم درمقابل ادبیاتی به این بزرگی وثروتمندی است ولی امیدواریم با خواندن این مطلب اشنایی مختصری با شعراوعرفای ترک زبان که شیرینی این زبان را با شعرها وسروده هایشان تا به امروز حفظ کرده اند داشته باشیم.
منابع:
سیری درتاریخ زبان ولهجه های ترکی تالیف دکترجواد هئیت
تورکون قیزیل کیتابی نوشته رفیق اوزدک
سیری دراشعارترکی مکتب مولویه نوشته دکترحسین محمدزاده صدیق